قیام‌هایی که در عصر امام رضا(علیه السّلام) علیه خلافت عباسیان رخ داد

برای  خواندن مطلب به ادامه ی مطلب بوید

امام موسی کاظم ـ علیه السّلام ـ در سال 183 هجری قمری به شهادت رسیدند. بعد از ایشان، فرزندش ـ علی بن موسی الرّضاء ـ علیه السّلام ـ عهده‌دار منصب امامت شدند. به مدت بیست سال، امام رضا ـ علیه السّلام ـ عهد‌ه‌دار هدایت مسلمانان بودند تا اینکه سرانجام در سال 203 هجری قمری به دست مأمون به شهادت رسیدند.

دوران امامت ایشان مصادف با سه خلیفة عباسی: هارون الرشید (ده سال)، محمّد امین (پنج سال)، و عبدالله مأمون(پنج سال) بود.[1]در طول این بیست سال قیام‌های علوی و غیر علوی زیادی بر ضدّ حاکمیت عباسیان صورت گرفت که منجر به سرکوبی همة این قیام‌ها‌ شد. طبری همة این قیام‌ها را ضبط کرده است که به مشروح آنها پرداخته می‌شود:[2]

1. قیام ابو عمرو جانفروش در سال 184 هـ ق که هارون زهیر قصّاب را برای سرکوبی او فرستاد، و ابو عمرو در شهر زور کشته شد.
2. در سال 185 هـ ق حمزه جانفروش در بادغیس قیام کرد که عیسی بن علی از طرف خلیفه آنها را سرکوب کرد.
3. در سال 185 هـ ق ابوالخصیب بار دیگر در نساء قیام کرد و بر طوس، نیشابور، ابیورد مسلّط شد. علی بن عیسی بن ماهان موفّق به سرکوبی این قیام شد؛ ابوالخصیب را کشته و زنان و فرزندانش را اسیر کرد.
4. عبدالسلام در 187 هـ ق در آمد قیام نمود و یحیی بن سعید عقیلی او را کشت و قیامش سرکوب شد.
5. در سال 190 هـ ق رافع بن لیث بن نصر بن سیار در سمرقند به مخالفت با هارون برخاست. بسیاری از مردم خراسان و سرزمین ماوراء النهر به علّت نفرت از سیاست‌های خلیفه از او پیروی کردند. ابتدا علی بن عیسی بن ماهان به سرکوبی این قیام پرداخت، ولی موفّق نشد و سرانجام هرثمه بن اعین روانه گردید.[3] و قیامش را سرکوب کرد.
6. ثروان پسر سیف در 191 هـ ق در ناحیة حولایا قیام کرد که طوق بن مالک آن را سرکوب کرد.
7. ابو اسندا در 191 هـ ق در شام قیام کرد و هارون الرشید، یحیی بن معاذ را به مقابله با او فرستاد.
8. در سال 192 هـ ق، ثروان حروری قیام کرد و در طف بصره عامل خلیفه را کشت.
9. در مورد قیام مردم حمص دو نقل است: طبری، قیام مردم حمص را در سال 194 هـ ق می‌داند که مردم حمص بر علیه اسحاق بن سلیمان عامل محمد امین قیام کردند. ولی یعقوبی، قیام را در سال 190 هـ ق، ثبت کرده که هارون خود به سرکوبی این قیام رهسپار شد. و مردم حمص خواستار صلح و او هم قبول کرد. بعید نیست که مردم حمص در سال‌های 190 و 194 قیام کرده باشند.
10. قیام علی بن عبدالله سفیانی، از نوادگان معاویه، که در شام قیام کرد. در سال 195 هـ ق، سفیانی حاکم دمشق را اخراج و به محاصره شهر پرداخت.
11. در سال 198 هـ ق خزیمه بن خازم به مخالفت با محمد امین برخاست.
12. قیام ابو السریا (سری بن منصور شیبانی) در سال 199 هـ ق در کوفه:
این قیام که از عمده‌ترین و خطرناکترین قیام‌های علویان به حساب می‌آید، ابتدا توسط محمد بن ابراهیم طالبی معروف به ابن طبا طبا شروع شد. ابن طبا طبا سرپرستی کارهای نبرد و فرماندهی سپاهیان را به ابو السریا داد. بعد از مدّتی ابن طبا طبا را با زهر مسموم کرد و خود به جای وی نشست و در کوفه شروع به ضرب سکه نمود. بصره، واسط، حجاز و یمن را تصاحب نمود وی سرانجام هرثمه وی را دستگیر کرد.
13. قیام ابراهیم بن موسی طالبی در یمن در سال 200 هـ ق.
14. قیام حسین بن حسن افطس در مکه.
15. قیام ابن ابی سعید بر علیه حسن به سهل که توسط هرثمه سرکوب شد.
6. مردم بغداد به خاطر اعطای قدرت بیشتر به فضل بن سهل از سوی مأمون، خواستار رهبری قیامی توسط منصور بن مهدی گردیدند ولی او از قبول آن خودداری نمود.
17. قیام ابراهیم بن مهدی معروف به ابن شکله در 201 هـ ق به خاطر ولیعهدی امام رضا ـ علیه السّلام ـ .
18. قیام بابک خرمی (خرم‌ الدین) در آذربایجان در 201 هـ ق که سرانجام توسط معتصم در 223 هـ ق سرکوب گردید.
19. قیام مهدی بن علوان حروری در سال 203 هـ ق.
20. قیام برادر ابو السرایا در 202 هـ ق در کوفه که غسان بن الفراج آن را سرکوب کرد.
علاوه بر قیام های مذکور که به طور عمده از تاریخ طبری نقل گردید، یعقوبی مورخ بزرگ شیعه نیز به قیام‌های ذیل اشاره کرده است:
21. قیام احمد بن عیسی بن زید علوی در 188 هـ ق که توسط غلامش (حاضر) دستگیر و به هارون تحویل داده شد.
22. قیام عبد الملک بن صالح بن علی هاشمی در 188 هـ ق که توسط خلیفه (هارون) سرکوب گردید.
23. قیام صنادیه در ارمنستان در 193 هـ ق که توسط هارون سرکوب شد.
24. قیام محمد بن ابی خالد که محمد امین آن را سرکوب کرد.
25. قیام مالک بن لبید یشکری در سواد.
26. قیام عباس بن محمد بن موسی جعفری در بصره.
27. قیام محمد بن حسن معروف به «سلق» در واسط که توسط عبدالله بن سعید خرشی سرکوب گردید.
28. قیام محمد بن جعفر در حجاز که توسط عیسی بن یزید جلودی سرکوب شد.
29. قیام احمد بن خطاب ربعی در نصیبین.
30. سید ابن انس در موصل.[4]
31. قیام نصر بن شبث در 198 هـ ق در شام که طاهر بن حسین مأمور سرکوبی او شد.
32. قیام زط (کولی) در جنوب عراق که در دورة معتصم سرکوب گردید.[5]
33. قیام زید معروف بن «زید النار» در بصره که توسط عیسی جلودی سرکوب شد.
34. قیام محمد بن جعفر ملقب به دیباج در مکه و نواحی حجاز.
35. قیام محمد بن سلیمان بن داوود در مدینه.
36. قیام حسن الهراش در 198 هـ ق.
37. قیام حاتم بن هرثمه در ارمنستان.
38. قیام عبد الرحمان بن احمد در یمن.[6]
39. علّت اوضاع در هم ریخته و نابسامانی اجتماعی و سیاسی به خصوص در زمان درگیری بین امین و مأمون بر سر قدرت، شورش‌ها و قیام‌های گوناگونی بر علیه حاکمیت عباسی رخ داد. قیام‌های مذکور، شامل علویان و غیر علویان می‌شد که به عمده این قیام‌ها اشاره گردید.

1ـ کتاب تحلیلی از زندگانی امام رضا ـ علیه السّلام ـ ، تألیف محمد جواد فضل الله.
2ـ تاریخ کامل، نوشته ابن اثیر، مراجعه کنید.
قال الامام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ : «اِنّ ابنی علیاً اکبرُ ولدى و أبَرُّ هُمْ عندی و أَحَبُّهُمْ اِلیَّ و هو ینظر معی فی الجَفْر و لم یَنْظُرْ فیه الا نبیُّ اَوْ وصیُّ نبیٍّ.
امام موسی کاظم ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: همانا علی (امام رضا) بزرگترین اولاد من است و خوش رفتارترین و محبوب‌ترین آنهاست نزد من، و او با من در جفر می‌نگرد، در صورتی که جز پیغمبر یا وصی پیغمبر در آن نمی‌نگرد.[7]